چرا باید عضو WTO شویم؟

سازمان تجارت جهانی (WTO ) با اصول و قوانین خود به کشورهای عضو، قدرت تصمیم‌گیری در فرآیندهای تجاری جهان را می‌دهد و کشورها در مسیر جهانی‌شدن و هم‌چنین توسعه اقتصادی و صنعتی ناگزیر از عضویت در این سازمان خواهند بود. امروز اقتصاد دنیا به سازمان تجارت جهانی پیوسته است. پس از گذشت 20 سال از تأسیس این سازمان 164 کشور عضو این سازمان شده‌اند و جدیدترین عضو فعال آن در حال حاضر کشور افغانستان است که به این ترتیب اکثر همسایگان ایران از اعضای فعال WTO محسوب می‌شوند. هدف اصلی این سازمان تنظیم قوانین جهانی تجارت، تسهیل فرآیندهای تجاری و حل‌وفصل اختلافات اعضا است، به همین منظور اعضای این سازمان موظف به امضای 30 موافقت‌نامه هستند و تمامی کشورهای عضو، تعهداتی نسبت به یکدیگر دارند.

ایران از سال 1995 درخواست عضویت ناظر در این سازمان را ارائه کرده و در 26 مه 2005 به عنوان عضو ناظر سازمان تجارت جهانی پذیرفته شد، اما هنوز راه طولانی برای عضویت فعال در این سازمان پیش‌رو دارد.

پروفسور عظیم فضلی‌پور، دکترای مدیریت استراتژیک برند از دانشگاه USC ایالات متحده، عضو شورای علمی سازمان جهانی علائم تجاری و عضو کمیته‌ علمی سابق برند سازمان توسعه تجارت یکی از بهترین کارشناسانی است که می‌تواند در این زمینه اظهارنظر کند.

فضلی‌پور با درجه دکترای حقوق دانشگاه سوربن فرانسه سال‌هاست کرسی تدریس حقوق سازمان تجارت جهانی و سازمان‌های بین‌المللی اقتصادی-سیاسی را در دانشگاه‌های معتبر جهان در اختیار دارد. ایشان در سال 2017 برنده جایزه جهانی هاینس فون فورستر در زمینه ارائه راهکارهای نوین سیستمی در اقتصاد بین‌الملل شده است. برای آن‌که بدانیم ایران در راه رسیدن به WTO چه موانعی را پیش روی دارد و چه راهکارهایی را می‌تواند اجرا کند با وی به گفت‌وگو نشستیم. خلاصه‌ای از این گفت‌وگو در ادامه آمده است:

روند پذیرش عضویت ما به صورت ناظر در WTO چگونه صورت گرفت؟

ایران در سال 2005 عضو ناظر سازمان تجارت جهانی شد. سازمان تجارت جهانی 34 قلم کالای استراتژیک به ایران معرفی و یک دوره 10 ساله نظارتی برای ما تعیین کرد، یعنی تا سال 2015.

گفته شد اگر ما بر این 34 قلم کالا و خدمات تمرکز کنیم، زمانی که عضو فعال WTO شویم، تراز بازرگانی ما مثبت خواهد بود و این یکی از مزایای عضویت در سازمان تجارت جهانی است که کشورها می‌توانند با تکیه بر داشته‌هایشان قدرت تصمیم‌گیری در تجارت جهانی را داشته باشند.

از جمله این کالاها و خدمات، محصولات کشاورزی، معدنی، نانو، فولاد و صنعت گردشگری بود ولی تا کنون این  امر محقق نشده است.

با توجه به نظرات موافق و مخالف موجود در کشور نسبت به عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی، حضور ما در این سازمان چقدر ضرورت دارد؟

حرکت جهانی‌شدن یک حرکت غیرارادی و تکوینی است و ما چه بخواهیم و چه نخواهیم این اتفاق برای کشور ما هم رخ خواهد داد، اما نحوه تعامل با این موضوع مسیر ما را پس از این واقعه مشخص خواهد کرد.

از طرفی برخی فضای WTO را فضای سلطه می‌دانند و معتقدند سازمان تجارت جهانی سازمان سلطه‌گری است که قرار است اقتصادهای کوچک را خرد کرده و خود را فربه کند.

این تفکر مانند تفکر دانش‌آموز تنبلی است که در کلاس درس نمره خوبی نمی‌گیرد و به جای آن که درس بخواند مدرسه را تعطیل می‌کند، یعنی منافع کل دانش‌آموزان کلاس را به خطر می‌اندازد، زیرا نمی‌خواهد تلاش کندتا به سطح آن‌ها برسد.

اما امروز ما ناگزیر از عضویت در WTO هستیم، چرا که 2/98 درصد تجارت کل دنیا در بین اعضای این سازمان جریان دارد ، درحالی که کشور ما در این زمینه شبیه جزیره‌ای دورافتاده است. در شرایط کنونی که افغانستان هم عضو فعال این سازمان شده است و تنها کشورهای ضعیف و غیرسودآور تجاری از WTO مانده‌اند، وضعیت خوبی در تجارت خارجی نخواهیم داشت.

برخی از مخالفان این مسئله را مطرح می‌کنند که اصول حاکم بر سازمان تجارت جهانی مغایر با سیاست‎‌های اقتصاد مقاومتی و تولید ملی است. این استدلال را چقدر وارد می‌دانید؟

این انتقاد اصلا وارد نیست. در فضای تجارت جهانی کشورها روی کالاهای استراتژیک و منحصربه‌فرد خود سرمایه‌گذاری کرده و آن را به برند تبدیل می‌کنند که تبدیل به سرمایه بنیادین می‌شود. در کشور ما کالاهای استراتژیک به صورت انبوه صادر می‌شوند، یعنی همان صادرات سفید، چرا که تبدیل به برند نشده‌اند.

یکی از الزام‌هایی که باید در جهت حضور در بازارهای بین‌المللی یا سازمان تجارت جهانی مورد توجه قرار بگیرد، ایجاد فضای رقابتی بین تولیدکنندگان داخلی است. این رقابت چگونه ممکن می‌شود؟

مانع ورود کالا نشویم، اما باید تعرفه کالاهای خارجی را آنقدر افزایش دهیم تا صرفه ورود نداشته باشد و اختلاف قیمت‌ها باید آنقدر زیاد باشد تا فضای رقابتی سنگین شود نه این که کالاهای خارجی آنقدر ارزان‌قیمت باشند که همه به آن‌ها روی بیاوردند.

تأکید شما همیشه بر حضور فعال ایران در سازمان تجارت جهانی WTO بوده است، چشم‌انداز این موضوع را در دولت چگونه ارزیابی می‌کنید؟

از سال 84 که ایران عضو ناظر شد تا به امروز همیشه تأکید کرده‌ام دولت شرایط حضور فعال را فراهم کند. این موضوع ابعاد مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مسایل حقوقی است. دولت تلاش کند با ارائه لایحه، مسئله امضای معاهده رم و برن در کپی‌رایت را حل کند تا زمینه عضویت ایران در معاهده تریپس (Trips ) حل شود، زیرا این معاهده رکن جدایی‌ناپذیر سازمان تجارت جهانی است. از سوی دیگر، مذاکرات دو و چندجانبه را برای عضویت فعال هموار کند.

نهادهایی مانند دفتر تام‌الاختیار WTO و مرکز مطالعات جهانی شدن که متاسفانه تعطیل شده‌اند دوباره فعال شوند و آموزش این حوزه مهم آغاز شود. راه دراز و دشواری پیش‌رو داریم و من امیدوارم این موضوع در دولت بیشتر دنبال شود.

شما به عنوان رئیس کمیته فنی متناظر ارزش‌گذاری برند، در این خصوص چه برنامه‌هایی را در نظر دارید؟

مسئله برند از مهم‌ترین موضوعات اقتصادی است که ارزش افزوده زیادی برای کشور دارد.

در تلاش هستیم استاندارد ارزش‌گذاری برند در موسسه ملی استاندارد را نهایی کنیم تا برندها بتوانند پس از ثبت جهانی و اخذ ایزو 10668 مسیر ارزش‌گذاری را طی کنند. از سوی دیگر، در تلاش هستیم بیمه برند را حل کنیم تا پس از بیمه، سند برند نزد بانک‌ها به عنوان وثیقه مورد پذیرش واقع شود و تسهیلات بانکی دریافت کند.

برند، سرمایه بنیادین کشور است و باید از آن استفاده کرد. این موضوع در ارزش برند کشور بسیار تاثیرگذار است و نباید از آن غافل شویم.

آیا برند در قیمت تمام شده کالا نقش دارد؟

به موضوع بسیار مهمی اشاره کردید. به نظر من قیمت کالاها در یک طبقه خاص مثلا لبنیات نمی‌تواند یکسان باشد. برندی که شناخته شده است نمی‌تواند با برندی که تازه وارد بازار شده است یکسان باشد. امروزه در دنیا در نرخ کیفیت هم شاخص‌هایی وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها لحاظ کردن ارزش برند است، یعنی برند در نرخ کیفیت تاثیرگذار است و در تلاش هستیم این موضوع را در لایحه استاندارد نرخ کیفیت لحاظ کنیم. برندی که ثبت جهانی شده است و دارای ارزش است قطعا نباید با برند دیگری که این مزایا را ندارد در نرخ تمام شده یکسان باشد.